το μικροσκόπιο

Ο Πασκάλ εξανίστατο με τις μικροσυζητήσεις των ιησουϊτών, με τις διακρίσεις τους, με τις μικροπρέπειές τους. Που δεν είναι λίγες. Η ημιμάθεια, η πιθανολογικότητα κλπ. Αλλά τους χρειάζεται να παριστάνουν πως είναι ελεύθεροι. Λένε μόνοι τους: In necessaris unitas, in dubiis libertas, inomnia charitas. Σε ό,τι είναι χρήσιμο ενότητα, σε ό,τι αμφίβολο ελευθερία, και σε όλα ευσπλαχνία. Και για να παραστήσουν τάχα την αλήθεια, αυξάνουν τις αμφιβολίες, αποκαλώντας αμφιβολία αυτό που δεν είναι. Πρέπει να διαβάσει κανείς τη μεταφυσική του Ρ. Σουαρέθ, λόγου χάρη, για να δει τον άνθρωπο που ασχολείται στο να χωρίζει στα τέσσερα μια τρίχα, στο μάκρος της, για να πλέξει κοτσίδα με τα τέσσερα κομμάτια. Ή όταν κάνουν οι άνθρωποι ιστορικές μελέτες -αυτό που ετούτοι λένε ιστορία δεν ξεπερνά την αρχαιολογία- ασχολούνται στο να μετρούν τις τρίχες της ουράς της Σφίγγας, για να μην την κοιτάξουν στα μάτια, να μην απομακρύνουν το βλέμμα της. Δουλειά για ν' αποβλακωθούν ή ν' αποβλακώσουν.
Ό,τι και να σας λέει ένας ιησουΐτης -τουλάχιστον ισπανός, το επαναλαμβάνω- μην τον πιστεύετε. Είναι σα να σας λέει κάποιος ότι ταξίδεψε πολύ, κι αυτός να τρέχει γύρω γύρω στο περιβόλι του σπιτιού του δεκαπέντε χιλιόμετρα τη μέρα.
Ο μοναχός, ο πραγματικός μοναχός που στάθηκε ο Πασκάλ, ο άνθρωπος που θέλησε να πιστέψει στον Ιησού που έχυσε μια σταλαγματιά από το αίμα του γι' αυτόν, ο Μπλαιζ Πασκάλ, δεν μπορούσε να συνεννοηθεί με αυτούς τους στρατιώτες.
Κι έπειτα είναι η επιστήμη. Σ' έναν από τους μαθητευόμενους που είχε το Τάγμα στην Ισπανία, στην Όνια, είδε ένας φίλος μου, που σα γιατρός πήγαινε να επισκεφθεί έναν μεθητευόμενο σε ιδιαίτερο μέρος, είδε σ' ένα διάδρομο έναν πίνακα που παρίστανε τον Αρχάγγελο Μιχαήλ έχοντας στα πόδια του το Δαίμονα, το Σατανά. Κι ο Σατανάς, ο επαναστάτης άγγελος, βαστούσε στο χέρι του... ένα μικροσκόπιο! Το μικροσκόπιο είναι το σύμβολο της "υπεραναλύσεως".

Miguel de Unamuno, "Η Αγωνία του Χριστιανισμού", Εκδόσεις των Φίλων 1970 (μετάφραση Ιουλία Ιατρίδη)