τι είναι αυτό το κάτι;

Αλλά τι είναι αυτό το κάτι; Η φαντασία του πρωτόγονου ανθρώπου έδωσε αρκετές απαντήσεις στο ζήτημα αυτό. Ένα σημείο, που επάνω του συμφωνάνε όλοι οι λαοί, είναι το ότι αποδίνουν στην ζωτική αρχή, την ψυχή, το σχήμα ενός ζώου. Άλλοι την φαντάζονται σαν πεταλούδα κι άλλοι σαν περιστέρι. Άλλοι πάλι, που συλλαμβάνουν πιο αφηρημένες ιδέες, την φαντάζονται σαν μια πνοή ή σαν μια σκιά. Τα ανησυχητικά και ανεξήγητα φαινόμενα του ύπνου και των ονείρων, γίνονται, χάρη σ' αυτές τις υποθέσεις, ικανά για μιαν εξήγηση, που είναι αρκετή στο πρωτόγονο μυαλό. Η ψυχή, η υλική κι οργανική αυτή κάτοικος του σώματος, το είδος αυτό του παράσιτου του ζωντανού όντος, αισθάνεται κάποτε την ανάγκη να εγκαταλείψει το κλουβί της. Το σώμα τότε, πέφτει σε μια κατάσταση που μοιάζει με κείνη, που περιμένει, όταν η ψυχή το εγκαταλείπει για πάντα: δεν ξέρει και δεν αισθάνεται τίποτα, δεν κουνιέται· κοιμάται. Η ψυχή κάπου πλανιέται· κάνει κι αισθάνεται κάθε είδους πράγματα· της απομένει μια ανάμνηση συγκεχυμένη, όταν γυρίσει στην συνηθισμένη της κατοικία: αυτά είναι τα όνειρα.

Max Nordau, "Τα Κατά Συνθήκην Ψεύδη", Βιβλιοθήκη για Όλους (μετάφραση: Πολύβιος Βοβολίνης)