-έφτασε στην καμπή και στάθηκε-

 

στη λάσπη του χαρακώματος

Ακόμα και με την πλέον φιλάνθρωπη μεθερμηνεία, το πράγμα θα μοιάζει σκέτη απελπισία. Πιθανόν αξιοθρήνητο. Όπως και να 'χει, αποκλείεται να σε κάνει να φαίνεσαι σοφός ή ασφαλής ή καταξιωμένος ή οτιδήποτε από όλα εκείνα που οι αναγνώστες συνήθως καμώνονται ότι πιστεύουν πως είναι ο λογοτέχνης που διαβάζουν όταν κάθονται και πασχίζουν να ξεφύγουν από το ανεπίλυτο κουβάρι ρευστότητας και χάους που τους συνιστά, και περνάνε σε ένα σύμπαν προδιευθετημένου νοήματος. Μάλλον θα σε κάνει να μοιάζεις θεμελιωδώς χαμένος και μπερδεμένος και φοβισμένος και αβέβαιος ως προς το κατά πόσον εμπιστεύεσαι τις πιο βασικές σου διαισθήσεις σχετικά με την επιτακτικότητα και την ομοιότητα και κατά πόσο άλλοι άνθρωποι βαθιά μέσα τους αισθάνονται και βιώνουν πράγματα που να έχουν την όποια ομοιότητα με σένα... Με άλλα λόγια, θα σε κάνει να μοιάζεις πιο πολύ με αναγνώστη που τρέμει μες στη λάσπη του χαρακώματος μαζί με τους υπόλοιπους από εμάς, παρά με Συγγραφέα, τον οποίον φανταζόμαστε καθάριο και ατσαλάκωτο και λαμπερό, σαν μια ισχυρή παρουσία, που έχει το γενικό πρόσταγμα και αταλάντευτη αυτοπεποίθηση, καθώς συντονίζει την όλη εκστρατεία από τα μετόπισθεν και από κάποιο απαστράπτον Στρατηγείο στην Κορυφή του Ολύμπου.

Αποφάσισε λοιπόν.

David Foster Wallace, "Σύντομες Συνεντεύξεις με Απαίσιους Ανθρώπους", Κριτική 2019 (μετάφραση Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης) 

-εύθραυστη και φευγαλέα-

 

ανθρώπινο κεφάλαιο

Το κάλεσμα του Καμπάνια για έναν "ριζικό αθεισμό" βασίζεται στην αναγνώριση ότι η επισφάλεια που δεν μπορεί να εξαλειφθεί είναι αυτή της ζωής και του σώματος. Αν δεν υπάρχει μεταθανάτια ζωή, τότε ο χρόνος μας είναι πεπερασμένος. Κατά ένα περίεργο τρόπο όμως, εμείς, τα υποκείμενα του ύστερου καπιταλισμού, συμπεριφερόμαστε σαν να υπάρχει άπειρος χρόνος για να σπαταλήσουμε δουλεύοντας. Η εργασία δεσπόζει πάνω στις ζωές μας όσο ποτέ άλλοτε. "Σε μια εκκεντρική και ακραία κοινωνία όπως η δική μας", υποστηρίζουν οι Καρλ Σέντερστρομ και Πίτερ Φλέμινγκ στο βιβλίο τους Dead Man Working, "η εργασία έχει αποκτήσει μια καθολική παρουσία -μια κοινωνία των εργαζομένων με τη χειρότερη έννοια του όρου- όπου ακόμη και οι άνεργοι και τα παιδιά γίνονται εμμονικοί με αυτήν". Η εργασία αποικίζει πλέον τα Σαββατοκύριακα, τα βράδια, ακόμη και τα όνειρά μας. "Επί φορντισμού, τα Σαββατοκύριακα και ο ελεύθερος χρόνος παρέμεναν σχετικά ανέγγιχτα", επισημαίνουν οι Σέντερστρομ και Φλέμινγκ. "Σήμερα όμως το κεφάλαιο επιζητά να εκμεταλλευτεί την κοινωνικότητά μας σε όλους τους τομείς της εργασίας. Όταν όλοι γινόμαστε "ανθρώπινο κεφάλαιο", δεν έχουμε απλώς μια δουλειά, δεν κάνουμε απλώς μια δουλειά. Είμαστε η δουλειά".

Mark Fisher, "Η Ακύρωση του Μέλλοντος", Αντίποδες 2024 (μετάφραση Αλέξανδρος Παπαγεωργίου) 

υπό έναν όρο

"Πολύ επικίνδυνη γυναίκα!..."

"Ναι, υπερβολικά επικίνδυνη. Είχαμε ανέβει κάποτε σ' ένα βράχο κι εγώ ήθελα να τη φιλήσω. Εκείνη δεν ήθελε. Όποτε την πλησίαζα τραβιόταν. Τελικά δέχτηκε να με φιλήσει υπό έναν όρο. Να καίει μ' ένα τσιγάρο το χέρι μου όσο διαρκούσε το φιλί!"

"Και το 'κανες;"

"Ναι, ιδού το αποτέλεσμα!" Και ο Μενέλαος μού έδειξε ένα στρογγυλό σημάδι πάνω στο χέρι του. "Εκείνη ην εβδομάδα κάναμε τόσο συχνά έρωτα, που άρχισα να έχω παραισθήσεις".

"Τι είδους παραισθήσεις;"

"Έβλεπα ότι με πυροβολούσαν άνθρωποι φτιαγμένοι από τσουβάλια κι ότι εγώ γέμιζα αίματα... Από τις πληγές μου φύτρωναν ιβίσκοι".

Αλέξανδρος Ίσαρης, "Βίνκελμαν ή το Πεπρωμένο", Κίχλη 2010

μια συναρπαστική λέξη

Ξυπόλυτη· να μια συναρπαστική λέξη. Πολλές λέξεις καθίστανται στον νου μας συναρπαστικές επειδή σημαίνουν κάτι εντελώς προσωπικά υπέροχο, νοσταλγικό κι αγαπημένο· αυτή είναι φυσικά και η περίπτωση τούτης της λέξης για τον ποδολάτρη, αλλά η επιφανειακή και πρωτογενής αυτή αγάπη δεν πρέπει να μας εμποδίζει να αναζητήσουμε την ξεχασμένη ετυμολογία της. Προέρχεται από το αρχαίο εξυπολύω που θα πει λύνω από κάτω, χαλαρώνω/λύνω τα σανδάλια. Είναι λοιπόν σαν να εμπεριέχεται η κίνηση του γδυσίματος (του λυσίματος) στη γύμνια, σαν να ενδυναμώνεται η ηδονή του γυμνού από τούτη την κίνηση του ξεγυμνώματος - κι έτσι, σύμφωνα με τη λέξη, ένα κορίτσι με τα ποδαράκια του γυμνά μόλις λίγο πριν έλυσε τα σανδάλια του· αρχέγονα ξυπόλυτη ήταν η μελαχρινή κοπέλα του πλοίου που μπροστά στα μάτια μου έλυσε τα λουριά των σανδαλιών της.

Σπύρος Μαντζαβίνος, "Ποδολάτρες". Πατάκης 2025

-θα ζηλέψει-

 

να πάρω το όπλο μου

Πέρα από το πεδίο της επιστημονικής φαντασίας, είναι αξιοσημείωτο πως σχεδόν κάθε ταινία για ενήλικες σήμερα -εξαιρουμένων ειδών όπως η ρομαντική κομεντί- περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα: πότε μια πράξη βίας είναι δικαιολογημένη; Είναι πιο εύκολο να βρούμε αντιπαραδείγματα παρά παραδείγματα, ακριβώς γιατί είναι παντού. Σε ποιο σημείο μπορεί ένας άντρας ή μια γυναίκα να σκοτώσει; Πότε είναι δικαιολογημένη η εκδίκηση; Πότε πρέπει κανείς να προχωρήσει πέρα από τη συγχώρεση; Πότε είναι επιτρεπτό να προστατεύσει κανείς την οικογένειά του; Ιστορικά, μπορεί κανείς να χαρτογραφήσει το νήμα που συνδέει το παλιό ερώτημα του "πιστολά" -πότε πρέπει να πάρω το όπλο μου;- με το ερώτημα του σύγχρονου χειριστή drone - πότε πρέπει να πατήσω το κουμπί (και πότε να αρνηθώ); 

Darian Leader, "Τα Χέρια, τι Κάνουμε με Αυτά και Γιατί", Periplaneta 2025 (μετάφραση Χρήστος Πάλλας)    

μακαντάμ

Όταν είναι φρεσκοστρωμένο μοιάζει με χαβιάρι, ηχεί σαν σπασμένο γυαλί, σαν να μασουλάς παγάκια.

Μασούσα τα παγάκια όταν τελείωσε η λεμονάδα· λικνιζόμουν μαζί με τη γιαγιά μου στην κούνια της βεράντας. Ατενίζαμε τους αλυσοδεμένους κατάδικους που έστρωναν την οδό Άπσον. Ένας εργοδηγός έχυνε το ασφαλτόμειγμα· οι κατάδικοι το πατίκωναν βαδίζοντας πάνω του με βαριά, ρυθμικά βήματα. Οι αλυσίδες κροτάλιζαν· το ασφαλτόμειγμα έβγαζε έναν ήχο σαν χειροκρότημα.

Οι τρεις μας λέγαμε τη λέξη "μακαντάμ" συχνά. Η μητέρα μου επειδή μισούσε το μέρος όπου ζούσαμε, μέσα στην αθλιότητα - τουλάχιστον τώρα θα είχαμε ένα ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Η γιαγιά μου απλώς ήθελε καθαριότητα - το ασφαλτόμειγμα θα μας απάλλασσε από τη σκόνη. Κόκκινη σκόνη του Τέξας από το χυτήριο, που τρύπωνε στο σπίτι με την γκρίζα της ουρά και κατακαθόταν σε αμμόλοφους στο παρκέ του προθαλάμου, πάνω στο τραπέζι της από μαόνι.  

Συνήθιζα να επαναλαμβάνω τη λέξη "μακαντάμ" δυνατά, στον εαυτό μου, επειδή ηχούσε όπως το όνομα ενός φίλου.

Lucia Berlin, "Οδηγίες για Οικιακές Βοηθούς", Στερέωμα 2018 (μετάφραση Κατερίνα Σχινά)

χρονοκτήμονας

Παλιότερα έμπαινα μέσα τους, τώρα είμαι αναγκασμένος να αγοράζω. Το φαντάζομαι και ως εξής: είμαι ο άνθρωπος που εξαγοράζει παρελθόν. Έμπορος ιστοριών. Άλλοι εμπορεύονται τσάι, κορίανδρο, μετοχές, χρυσά ρολόγια, γη... Εγώ τριγυρνάω και αγοράζω παρελθόν στη χονδρική. Πείτε με ό,τι θέλετε, ονομάστε με. Εκείνοι που κατέχουν γη είναι γαιοκτήμονες, εγώ είμαι χρονοκτήμονας, κτήτορας ξένου χρόνου, κάτοχος ξένων ιστοριών και ξένου παρελθόντος. Είμαι αξιοπρεπής έμπορος, ποτέ δεν κάνω παζάρια στην τιμή. Εξαγοράζω μόνο ιδιωτικό παρελθόν, το παρελθόν συγκεκριμένων ανθρώπων. Κάποτε προσπάθησαν να μου πουλήσουν το παρελθόν ενός ολόκληρου κράτους, αρνήθηκα.

Αγοράζω κάθε είδους ιστορίες - για εγκαταλείψεις, για άπιστες συζύγους, για παιδικά χρόνια, για ταξίδια και για την απώλεια προσανατολισμού, για λύπες και ξαφνικές λύσεις... Αγοράζω και ευτυχισμένες ιστορίες, αλλά δεν έχει πολλούς πωλητές ιστοριών τέτοιου είδους. Από την πρώτη λέξη είμαι σε θέση να ξεχωρίσω το μπαγιάτικο από το φρέσκο εμπόρευμα, το αυθεντικό από εκείνο κάποιων απατεώνων που επινοούν ιστορίες και προσπαθούν απλώς να εξοικονομήσουν κάτι επιπλέον. 

Οι περισσότεροι άνθρωποι πουλάνε τις ιστορίες τους για μηδαμινά ποσά, κάποιοι άλλοι απορούν κιόλας που τους προτείνουν λεφτά για κάτι που δεν κοστίζει τίποτα. Άλλοι είναι ικανοποιημένοι μόνο και μόνο που υπάρχει κάποιος να μοιραστεί το βάρος που μέχρι τότε σήκωναν μόνοι τους.

Ποια είναι η δική μου αμοιβή; Χάρη σε μια παλιότερη ασθένειά μου και χάρη στις αγορασμένες ιστορίες μπορώ τώρα να κινηθώ στους διαδρόμους διαφόρων εποχών. Να έχω τα παιδικά χρόνια όλων απ' όσους αγόρασα, να μοιράζομαι τις γυναίκες και τις λύπες τους. Να τα αποθηκεύω όλα στα κιβώτια του Νώε, σ' εκείνο το υπόγειο.

Georgi Gospodinov, "Περί Φυσικής της Μελαγχολίας", Ίκαρος 2018 (μετάφραση Αλεξάνδρα Ιωαννίδου)

-όταν έκλεινε τα μάτια-

 

με κάθε βήμα, με κάθε θάνατο

Κάποιοι το αποκάλεσαν πλήθος. Ένας δημοσιογράφος που έκανε ζωντανό ρεπορτάζ χρησιμοποίησε τη λέξη ορδή. Ένας ιερέας μιας επισκοπικής εκκλησίας Αφρικανών Μεθοδιστών στην κομητεία Τζέφερσον του Μισισίπι το αποκάλεσε εκκλησίασμα. Ό,τι κι αν ήταν, επρόκειτο για τουλάχιστον πεντακόσια άτομα, που αυξάνονταν συνεχώς και δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να συγκαλύψουν τη δράση τους. Οι συγκεντρωμένοι διακρίνονταν να ανεβαίνουν σε κάποιο ύψωμα και μετά να ξεχύνονται στις πόλεις σαν τυφώνας. Και σαν τυφώνας, αφάνιζαν μια ζωή, αφήνοντας τη διπλανή της άθικτη. Κι έβγαζαν έναν θόρυβο. Ένα βογκητό γέμιζε την ατμόσφαιρα. Εξέγερση, έλεγαν, εξέγερση. Άφηναν πίσω τους διαλυμένες πόλεις. Οικογένειες θρηνούσαν. Οικογένειες έκαναν αποτίμηση του παρελθόντος τους. ήταν μια θύελλα. Εξέγερση. Ήταν ένα σύννεφο. Ήταν ένα μέτωπο, ένα μέτωπο νεκρού αέρα. Οι επιζώντες ανάφεραν ότι αισθάνονταν την ατμόσφαιρα πηχτή και βαριά μετά το πέρασμά τους, σαν να είχε κατακαθίσει ο αέρας πάνω από το έδαφος, όπως οι ατμοί πάνω από την ξηρό πάγο. Τέτοια σύννεφα υπήρχαν στην Αλαμπάμα, στο Άρκανσο, στη Φλόριντα, παντού, απ' ό,τι φαινόταν. Τα σύννεφα ενώνονταν και σχημάτιζαν μεγαλύτερα σύννεφα, ο ήχος από τα βογγητά τους δυνάμωνε με κάθε βήμα, με κάθε θάνατο. Εξέγερση.

Percival Everett, "Τα Δέντρα", Gutenberg 2024 (μετάφραση Πάνος Τομαράς)   

έβλεπαν τον κόσμο σαν στόχο

Πάντα υπήρχαν άστεγοι στα φρούρια, είχε πει ο Τζάσπερ.

Και πάντα υπήρχαν στρατιώτες που θα πυροβολούσαν το πρόσωπο της Σφίγγας, που έβλεπαν τον κόσμο σαν στόχο, ακόμα ένα πράγμα για να εξασκηθούν στη σκοποβολή.

Θα μπορούσε να τα πει αυτά στη Νάβας ως απάντηση στις ερωτήσεις της, μήπως και την πιέσει να μην πάει στο Μπράουν. Θα μπορούσε να συνεχίσει να το συζητά. Αλλά δεν το έκανε. Υπάρχουν ιστορίες και υπάρχει φευγαλέα ομορφιά, κι αυτό είναι όλο.

Cara Hoffman, "Οι Κράχτες", Gutenberg 2024 (μετάφραση Παναγιώτης Κεχαγιάς) 

-αυτές ήσαντε οι αποφάσεις που επήραν-

 

ανθρωποπούλι

Όμως, αρκετά με όλες αυτές τις επινοήσεις, αρκετά με όλες τούτες τις μεγαλεπήβολες κατασκευές. Υπάρχει, στην Αρχιπελαγική Πόλη, και μια άλλη φαντασμαγορία, πιο κοντινή στα ανθρώπινα μέτρα. Σε όποια Νήσο κι αν βρεθεί κάποιος, σ' όποιο σημείο της και αν πορεύεται, βλέπει να τον ακολουθούν ολόκληρα σμήνη γλάρων, με τα τεντωμένα φτερά τους σχεδόν ακίνητα κατά τη διάρκεια της αμέριμνης πτήσης τους. Οι γλάροι και η σκιά τους στεγάζουν φιλικά τον διαβάτη. Η στέγη είναι πρόσκαιρη, μετακινούμενη, ιπτάμενη, ο γλάρος στεγάζει αυτό πάνω από το οποίο ίπταται κάθε στιγμή. Κάτω από τη στέγη των φτερών του γλάρου κατοικείς για λίγο, κι έπειτα, όταν πετάει λίγα εκατοστά πιο δίπλα και σε ξεσκεπάζει, όλο το καταύγασμα του ουράνιου θόλου πέφτει πάνω σου με μιαν ανελέητη σκληρότητα και σε παραδίνει σε μια χαρούμενη ανεστιότητα.

Ονομάζουν τούτο το φαινόμενο Φαινόμενο της αποκριάς των γλάρων. Και να γιατί: όταν σε στεγάζει ο γλάρος, η σκιά του σχηματίζει πάνω σου μια μάσκα. Πάνω στη μύτη σου διαγράφεται το ράμφος, και στ' αυτιά σου μοιάζει να φυτρώνει το περίγραμμα φτερών. Η σκιά σε μασκαρεύει σε ανθρωποπούλι, σε ένα μυθολογικό τέρας. Είχα δει ο ίδιος κάποτε, με τα μάτια των ονείρων μου, έναν νεαρό να περπατά με ακουστικά στ' αυτιά και ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι. Ο γλάρος στάθηκε ξαφνικά από άνω του. Τα φτερά και το ράμφος ζωγραφίστηκαν στο πρόσωπο του νέου με τη μηχανική εξάρτυση. "Ω, ένα σάιμποργκ, ένα ον γυμνωμένο από θλίψεις, ένας αταυτοποίητος καρνάβαλος!" αναφώνησα περιχαρής και άρχισα να γελάω με άγρια χαχανητά, στη θέα του ιδανικού εαυτού μου.

Άγης Πετάλας, "Κυμύλη ή η Νήσος των Δυνατοτήτων", Εστία 2024 

 

-ίσως να μην ήταν έρωτας-

 

o leãozinho

Δεν ξέρω να σου πω αν ήταν το φως που είχε εκείνη την ημέρα η Ρώμη ή το συνήθειό μου να περιφέρομαι πάντα μόνος μου, χωρίς προορισμό και υποχρεώσεις, ή αν έφταιγε όλος αυτός ο κόσμος που διέσχιζε τον σταθμό μες στο μεσημέρι και σε καλούσε να χαθείς στο πλήθος και να μη σε βρει κανείς. Δεν μπορώ καν να σου εγγυηθώ με σιγουριά ότι ήταν ένας απλός περισπασμός, ένα λάθος από αυτά που κάνουν οι πρωτάρηδες, λες και δεν είχα ξανανέβει σε τρένο στη ζωή μου, λες και δεν είχα ξαναδιαβάσει ηλεκτρονικό πίνακα, ωράρια αναχωρήσεων, αριθμούς αποβάθρας. Το μόνο πράγμα που μπορώ να σου πω είναι ότι εκείνο το πρωί του Σεπτεμβρίου είχα ξυπνήσει νωρίς, ο Καετάνο Βελόζο τραγουδούσε στο ραδιόφωνο το O Leãozinho, στης ατμόσφαιρα είχε απλωθεί μυρωδιά κουρκουμά και ο ήλιος είχε απλωθεί σε κάθε γωνιά της σοφίτας μου, φωτίζοντας σαν οιωνός τη βαλίτσα που είχα ετοιμάσει αποβραδίς.  

Fabio Stassi, "Νυχτερινό στη Γαλλία", Ίκαρος 2025 (μετάφραση Δήμητρα Δότση)

bougainville

Αυτό, πάντως, που πιότερο τον γοήτευε σ' όλους αυτούς τους παραταγμένους σε τόμους βίους ήταν ο τρόπος που καμιά φορά μια ύπαρξη ξεγλιστράει στη λήθη αφήνοντας ξοπίσω της μονάχα μια λεξούλα, το όνομα με το οποίο διέσχισε τις αλέες της ζωής, παραλλαγμένο, πρώτο συνθετικό μιας καινουριογεννημένης λέξης, ονοματοδοτώντας μια νόσο, έναν αστερισμό, μια οροσειρά, κάποια σεξουαλική παρέκκλιση, μια ιδεολογία... Κι αν στην περίπτωση των επιστημόνων, των αστρονόμων και των μαθηματικών προσλάμβανε τον χαρακτήρα δικαίωσης και ανταμοιβής για τους κόπους μιας ζωής η πρόσδεση του εφήμερου επωνύμου τους στην αθάνατη ονομασία ενός υπερκαινοφανούς, της μετρικής κλίμακας των ανέμων ή κάποιου ολέθριου βακίλου, σε κάποιες άλλες περιπτώσεις φάνταζε σαν ειρωνικό παιχνίδισμα μιας σκανταλιάρας ειμαρμένης το να κατασκεπάζει η λήθη τις επιδιώξεις και τα κατορθώματα μιας ολόκληρης ζωής επιτρέποντας να αναδυθεί από αυτή μια σημασία που ο κομιστής της ουδέποτε υποπτεύτηκε, σαν εκείνο τον Γάλλο πλοίαρχο που πρώτος πραγματοποίησε τον διάπλου της υδρογείου, με την ανάμνησή του να έχει από άλλους ένδοξους θαλασσοπόρους υποσκιαστεί, αφήνοντας ωστόσο ένα χνάρι ανεξίτηλο απάνω στο ποικιλόμορφο εκείνο ανθάκι του τροπικού φυτού που απ' τα ταξίδια του μετέφερε και που αναρριχόμενο, καταπράσινο κι ανθοστόλιστο στα μπαλκόνια και στις βεράντες ολόκληρης της Μεσογείου υποβάλλει σε καθέναν που το κοιτά μια αντήχηση του ονόματος εκείνου: Bougainville. 

Μιχάλης Αλμπάτης, "Η Κατάλυση του Χρόνου", Νήσος 2024

-και κάποια μέρα θα φύγω-