φυλακισμένη πίσω από τα μάτια

Είναι τόσο δύσκολο να ξεχωρίσεις τις στιγμές, τις αναμνήσεις. Γιατί είναι τόσο σφιχτά δεμένες η μία με την άλλη και, ενώ μιλάς για μια στιγμή, ανθίζουν σαν μπουμπούκια δίπλα της και οι άλλες και σε παρασέρνει αυτή η μυρωδιά ζωής. Ευχάριστη μυρωδιά, γιατί ο χρόνος έχει φυτέψει βαθιά και τις δυσάρεστες εκείνες στιγμές, που τώρα πια ανθούν κι εκείνες και ευωδιάζουν. Όχι, δεν είναι αέρινες οι αναμνήσεις σου. Οι αναμνήσεις μου είναι βαριές και στοιβαγμένες η μια πάνω στην άλλη, έτσι που μία μόνο να ξεχωρίσεις από τον σωρό κατεδαφίζεσαι, ασφυκτιάς, σε πνίγουν.

Σε κάθε άνθρωπο έβλεπα στην άκρη των χειλιών του μια απάντηση, που όμως δεν ήθελε -ή μήπως δεν μπορούσε;- να μου τη δώσει. Ούτε εγώ μπορούσα να βρω τρόπο να την πάρω. Αλλά την ήθελα αυτή την απάντηση, αυτή τη βοήθεια που μου την αρνούνται. Σε όποιον συναντούσα γύρευα μια λύση, ένα άνοιγμα να φωτίσει το μονοπάτι που οδηγεί σίγουρα στην ευτυχία. Όλοι είχαν μια λύση φυλακισμένη πίσω από τα μάτια, πίσω από τα κλειστά τους χείλη. Πάλευα να την ελευθερώσω, για να ελευθερωθώ. Τώρα πια ξέρω. Κανείς δεν μπορεί να μου τη δώσει. Έφυγα πια πάνω από τη βοήθειά τους, πάνω από τις απαντήσεις τους, έγινε εγώ η απάντησή μου, εγώ τα χείλη τους που έσπασαν τη σιωπή αλλά κράτησαν πάνω τους κάθε χρώμα απάντησης.

Καθένας, από όταν γεννηθεί ακόμη, είναι περικυκλωμένος από τις μελλοντικές του εκδοχές. Χιλιάδες πιθανοί εαυτοί που ζητούν να γίνουν βεβαιότητα. Και εμείς, με κάθε βίωμά μας, με κάθε ερέθισμα κι επιλογή, τους προσπερνάμε ή τους φοράμε σαν ένα αόρατο πέπλο πάνω μας και συνεχίζουμε αυτή την πορεία ως το τέλος. Φοράμε όλους αυτούς που γίναμε και αφήνουμε τους άλλους, κι αυτό το λέμε μοίρα.

Στέφανος Παπατρέχας, "Φροσύνη", Κάπα Εκδοτική 2020 

-τι ήθελες να μου πεις λοιπόν-

 

ένα σωρό αριθμοί και μηδενικά

Χαιρόμαστε σαν ανατέλλει ο ήλιος κι έρχεται τ' όμορφο φως. Το φως του γκαζιού μπορεί να σβήσει και το ηλεκτρικό επίσης. Σηκώνονται οι άνθρωποι με το χτύπημα του ρολογιού τους, μπήκε καινούρια μέρα. Αν ήτανε πριν 11 του Απρίλη, τώρα είναι 12, αν ήταν κάποια Κυριακή, τώρα είναι Δευτέρα. Δεν άλλαξε ο χρόνος, ούτε ο μήνας, κι όμως κάποια αλλαγή έγινε. Κύλησε ο κόσμος ένα βήμα παραπέρα. Ο ήλιος ανέτειλε. Δεν είναι σίγουρη η υφή του ήλιου. Οι αστρονόμοι ασχολούνται πολύ με αυτό το ουράνιο σώμα. Είναι λένε το επίκεντρο του πλανητικού μας συστήματος, γιατί η γη μας δεν είναι παρά ένας μικρός πλανήτης, τότε λοιπόν, τι είμαστε εμείς; Έτσι, όταν ανατέλλει ο ήλιος, αντί να χαιρόμαστε, θα 'πρεπε να είμαστε λυπημένοι, γιατί δεν είμαστε τίποτε μπροστά του, ο ήλιος είναι 300.000 φορές μεγαλύτερος από τη γη κι υπάρχουνε ακόμα ένα σωρό αριθμοί και μηδενικά που όλα δείχνουνε πως είμαστε ένα μηδενικό ή τίποτε, απολύτως τίποτε. Είναι στ' αλήθεια γελοίο να χαιρόμαστε.

Κι όμως, χαιρόμαστε σαν έρχεται τ' όμορφο φως, λευκό και δυνατό, κι απλώνεται στους δρόμους και ξυπνάνε στα δωμάτια όλα τα χρώματα, και νάτα τα πρόσωπα, τα χαρακτηριστικά. Είναι ευχάριστο να αναγνωρίζεις μορφές με την αφή, τι ευτυχία όμως να βλέπεις χρώματα, γραμμές. Και χαίρεσαι και μπορείς να δείξεις ποιος είσαι, δρας και αποκτάς εμπειρίες. Χαιρόμαστε και τον Απρίλη τη λιγοστή ζεστασιά, πόσο χαίρονται τα λουλούδια που μπορούν να βλαστήσουν. Κάποιο σφάλμα πρέπει να 'ναι, κάποιο λάθος στους φοβερούς αριθμούς με τα πολλά μηδενικά. 

Ανάτειλε λοιπόν, ήλιε, δεν μας τρομάζεις. Τα πολλά χιλιόμετρα μας είναι αδιάφορα, η διάμετρος, ο όγκος σου. Ανάτειλε, λοιπόν, ζεστέ ήλιε, λαμπρό φως, ανάτειλε. Δεν είσαι μεγάλος, δεν είσαι μικρός, είσαι χαρά.

Alfred Döblin, "Βερολίνο Αλεξάντερπλατς", Οδυσσέας 1982 (μετάφραση Μηνάς Παράσχης)

-αυτό το είδος φώτισης-

 

αν εφεύρω τον σιδηρόδρομο

Η Ελευθερία δίχως όχθες μοιάζει άλλωστε με ένα φάντασμα του οποίου τα ίχνη λαχανιάζει να ακολουθήσει κανείς. Όσο πιο πολύ πιστεύεις ότι την πιάνεις τόσο πιο πολύ απομακρύνεται. Η αναζήτησή της ακριβώς, που επιχειρείται όχι από το Εγώ αλλά γι' αυτήν την ίδια, είναι αυτό που δυναμώνει τις αλυσίδες που αυτή θεωρείται ότι σπάει. "Όσο πιο ελεύθερος γίνομαι όμως", διαπιστώνει ο Στίρνερ, "και προχωρώ μπροστά από την εποχή μας, τόσο περισσότερο υψώνεται μπροστά στα μάτια Μου το οικοδόμημα του καταναγκασμού και τόσο περισσότερο αισθάνομαι ανίσχυρος. Ο άγριος που αγνοεί την ελευθερία δεν αισθάνεται ακόμη τίποτα από όλα τα όρια που περικυκλώνουν τον πολιτισμένο άνθρωπο: νομίζει πως είναι πιο ελεύθερος απ' αυτόν. Στον βαθμό που κατακτώ την ελευθερία, δημιουργώ στον εαυτό Μου καινούρια όρια και καινούρια καθήκοντα. Αν εφεύρω τον σιδηρόδρομο, και πάλι αισθάνομαι αδύναμος, επειδή δεν μπορώ ακόμη να πετάξω σαν τα πουλιά στον αέρα. Αν λύσω ένα πρόβλημα που έφερνε σε αμηχανία το πνεύμα Μου, Με περιμένουν άπειρα άλλα προβλήματα, των οποίων το αίνιγμα αντιτίθεται στην πρόοδό Μου, συσκοτίζει την ελεύθερη ματιά Μου και Με κάνει να αισθάνομαι οδυνηρά τα όρια της ελευθερίας Μου."

Henri Avron, "Μαξ Στίρνερ ή η Εμπειρία του Μηδενός", Πανοπτικόν 2006 (μετάφραση Ζήσης Σαρίκας)   

σ' ένα συνηθισμένο νορβηγικό σταθμό διοδίων

Το γκρίζο πουλί μπήκε στο οπτικό πεδίο του Χάρι και πέταξε πάλι μακριά. Πίεσε λίγο περισσότερο τη σκανδάλη στο τριανταοχτάρι Smith & Wesson του κοιτάζοντας μέσα από το στόχαστρο την ακίνητη πλάτη πίσω απ' το τζάμι. Κάποιος χθες βράδυ στην τηλεόραση μιλούσε για τον σταματημένο χρόνο.

Την κόρνα, Έλεν. Πάτα τη γαμημένη την κόρνα. Πρέπει να είναι πράκτορας της Μυστικής Υπηρεσίας.

Σταματημένος χρόνος, όπως την παραμονή της Πρωτοχρονιάς προτού έρθει ο Άι-Βασίλης.

Η πρώτη μηχανή βρισκόταν τώρα δίπλα στο θάλαμο των διοδίων και ο κοκκινολαίμης ήταν ακόμα μια μαύρη κουκκίδα στο περιθώριο του οπτικού του πεδίου. Ο χρόνος στην ηλεκτρική καρέκλα προτού ανεβάσουν τον διακόπτη...

Ο Χάρι πίεσε τη σκανδάλη. Μία, δύο, τρεις φορές.

Και τότε ο χρόνος επιταχύνθηκε ξέφρενα. Το χρωματιστό τζάμι έγινε άσπρο, σκορπίζοντας θραύσματα πάνω στην άσφαλτο, και π΄ρολαβε να δει ένα χέρι να εξαφανίζεται κάτω απ' το ύψος του θαλάμου, προτού το σφύριγμα απ' τ' ακριβά αμερικάνικα λάστιχα ακουστεί - για να χαθεί και πάλι.

Κοίταζε προσεκτικά προς το θάλαμο. Μερικά κίτρινα φύλλα που στροβιλίστηκαν από την αυτοκινητοπομπή αιωρούνταν ακόμη προτού καθίσουν πάνω σ' ένα βρώμικο γκρίζο παρτέρι. Έριξε μια προσεκτική ματιά προς το θάλαμο. όλα ήταν ήσυχα και πάλι και, για μια στιγμή, μπόρεσε να σκεφτεί πως βρισκόταν σ' ένα συνηθισμένο νορβηγικό σταθμό διοδίων, μια συνηθισμένη νορβηγική μέρα του φθινοπώρου, μ' ένα συνηθισμένο πρατήριο βενζίνης Esso στο φόντο. Μέχρι που του μύρισε ο συνηθισμένος δροσερός αέρας του πρωινού: φύλλα που σαπίζουν και καυσαέρια αυτοκινήτων. Έμεινε έκπληκτος: μήπως τίποτε απ' αυτά δε συνέβαινε στ' αλήθεια;

Εξακολουθούσε να κοιτάζει προς το θάλαμο, όταν το αδυσώπητο ουρλιαχτό από την κόρνα του Volvo πίσω του έκοψε τη μέρα στα δύο.

Jo Nesbø, "Ο Κοκκινολαίμης", Ορφέας 2008 (μετάφραση Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος)      

-ώρες ατέλειωτες-

 

επί ματαίω

Τόση ώρα προσπαθεί να σε αφυπνίσει, να σε προειδοποιήσει, προτάσσοντας το μισογκρεμισμένο του κορμί, τα σαπισμένα του θεμέλια, τη ρυτιδιασμένη του πρόσοψη. Επί ματαίω, όμως. Κανείς δεν θ' αγρυπνήσει έξω απ' αυτό το σπίτι, συνειδητοποιώντας το αναπόφευκτο, το γραφτό, που θα τον κάνει όμως ν' απολαύσει κατόπιν τη ζήση του μ' έναν τρόπο διαφορετικό, μ' έναν τρόπο αληθινό, γιορτάζοντας το προσωρινό κι εφήμερο της κάθε μέρας, της κάθε στιγμής.
Άμοιροι, πτωχοί ταξιδευτές της ματαιοδοξίας, λαθροκυνηγοί της ύλης και των τίτλων ιδιοκτησίας που σαπίζουν στο σκευοφυλάκιο ενός κάποιου οικείου Υποθηκοφυλακείου ή Κτηματολογικού Γραφείου κατά τον εκσυγχρονισμένο τρόπο καταγραφής της ανθρώπινης μικρότητας. Θα προσπεράσετε κι εσείς. Σας ικετεύω. Μην βιάζεστε. Σταθείτε δυο λεπτά. Αναλογιστείτε. Αντικρίστε ετούτο εδώ το σπίτι, ακουμπήστε το χέρι σας πάνω στους υγρούς τοίχους του και νιώστε μέσα σας τι έχει να σας πει. Μην επαναλάβετε το σφάλμα των προκατόχων του. 

Νίκος Παπαδόπουλος, "Το Πέρασμα", 'Ηβη 2022 

une miracle

να επαναλαμβάνεται, να φεύγει και να φτερουγίζει, να ίπταται, πέρα από μένα και προς τα δοκάρια, να σκορπίζει ανάμεσα στις αντηρίδες, τις θολωτές αψίδες, τον τρούλο, να σκαρφαλώνει ανάμεσα στις νυχτερίδες και τα μαυροπούλια, μπροστά από τούβλα που τα 'χουν δει μόνο οι χτίστες και τα φαντάσματα, αν και τα βλέπω, συχνά τ' ανεβαίνω με τα μάτια μου καθώς υψώνομαι, κάθε νύχτα που έχω παράσταση, στα σχοινιά ή την μπάρα, να μελετώ φορές φορές τον χάρτη από τούβλα και αντιστοιχίσματα και σοβά της σοκολατένιας κοσμηματοθήκης και τίποτε άλλο, την περίτεχνη αυτή απόδειξη της ανθ΄ρωπινης τέχνης και τεχνικής, και όχι τα φώτα που αναβοσβήνουν μπλε και άσπρα από τα ρεύματα που σχηματίζονται στο δεκαεξάγωνο, ούτε τη βιολετί παρισινή νύχτα που κυλάει μέσα απ' τα ψηλά, στενά παράθυρα, ή, τουλάχιστον, στην αρχή, τ' ακτινοβόλα πρόσωπα του κοινού κάθε βράδυ, μέχρι που προκαλώ τον εαυτό μου να τους κοιτάξει κι αυτό κάνω, όλα αυτά τα φρύδια και τα πιγούνια κρυμμένα σε κιαροσκούρο, όλα αυτά τα μανσόν και οι βεντάλιες και οι πτυχώσεις και τα γυαλιά όπερας, όλες εκείνες οι πίπες που λάμπουν, στάχτες από πούρα ν' αστράφτουν σαν τ' αστέρια που κεντούν τον Όντερ μια καλοκαιρινή νύχτα, και το κάνω, αλλά δεν βλέπω κανέναν, μόνο μια θολούρα καθόλου πιο σαφή από τις σκιές στο ταβάνι, μέχρι να εστιάσω σε πρόσωπο που εστιάζει πάνω μου, χείλη ανοιχτά, μάτια σταθερά σαν χάντρες από βήρυλλο, θαυμασμός να ρέει από μέσα τους που πετάω από πάνω, η λαβή στα δόντια μου, χωρίς σχοινί ή δίχτυ να με σώσουν, ή κι άλλο ξάφνιασμα όταν κρεμιέμαι ανάποδα με το κανόνι να στηρίζεται στα δόντια μου, να σφίγγω την αλυσίδα σαν σφυρίχτρα, καθώς ένας βοηθός κορυφώνει την αγωνία με το κόρνο και τα τύμπανα, και όταν εκπυρσοκροτεί το κανόνι, όλοι ουρλιάζουν, αλλά εγώ ποτέ μου, ποτέ δεν το έχω αφήσει, ποτέ μου δεν το έχω ρίξει, ούτε καν παραλίγο δεν το έχω αφήσει να γλιστρήσει αν και το μέταλλο κόβει το στόμιο, και το σαγόνι μου και το κεφάλι και ο λαιμός πονάνε για ώρες μετά και κάποιος φωνάζει, Bravissima Madame La La, une miracle, magnifique

John Keene, "Αντιαφηγήσεις", Loggia 2022 (μετάφραση Γιώργος Μαραγκός)

κάτι σαν ατέλειωτος ψίθυρος

Η δεύτερη αρχή θέτει την ισοδυναμία ανάμεσα στο γεγονός της ομοιότητας και την επικύρωση ενός αναπαραστασιακού δεσμού. Το ότι το ένα σχήμα μοιάζει με ένα πράγμα (ή με κάποιο άλλο σχήμα), το ότι υπάρχει μεταξύ τους μια σχέση αναλογίας, αυτό αρκεί για να διολισθήσει στο δρώμενο της ζωγραφικής μια διατύπωση προφανής, κοινότοπη, πασίγνωστη, και ωστόσο σχεδόν πάντα βουβή (είναι κάτι σαν ατέλειωτος ψίθυρος, βασανιστικός, που περιβάλλει τη σιγή των σχημάτων, την επενδύει, την κατακυριεύει, την κάνει να βγει από τον ίδιο τον εαυτό της και τη μεταβιβάζει τελικά στον χώρο των αντικειμένων, τα οποία μπορούμε να ονοματίσουμε): "Αυτό που βλέπετε είναι το τάδε". Μικρή σημασία έχει, και εδώ, σε ποια κατεύθυνση τίθεται η σχέση αναπαράστασης, αν η ζωγραφική παραπέμπεται στο ορατό που την περιβάλλει ή αν δημιουργεί από μόνη της ένα αόρατο που της μοιάζει. Το ουσιώδες είναι ότι δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε ομοιότητα και κατάφαση. 

Michel Foucault, "Αυτό Δεν Είναι Πίπα", Πλέθρον 1998 (μετάφραση Γιώργος Σπανός) 

-η μικρότερη επιτρεπτή γωνία-

 

λάσσυ

Η μυθοπλασία είναι ένα σημαντικό συστατικό της κανονικής καθημερινής μας ζωής: ξυπνάμε το πρωί, ρίχνουμε μια ματιά στην χιουμοριστική στήλη της εφημερίδας, διαβάζουμε στο λεωφορείο προς την δουλειά μας ένα μυθιστόρημα, μοιραζόμαστε αστεία με τους συναδέλφους μας, επιστρέφουμε σπίτι και παίζουμε παιχνίδια με τα παιδιά μας, και στην συνέχεια ανοίγουμε την τηλεόραση και παρακολουθούμε μια σαπουνόπερα. Όλες αυτές οι δραστηριότητες προϋποθέτουν την διανοητική χειραγώγηση μυθοπλαστικών κατασκευών σύμφωνα με ορισμένους κανόνες και συμβάσεις, καμμιά από αυτές δεν παρουσιάζει προβλήματα για την μεγάλη πλειοψηφία των ενηλίκων (δεν έχουμε καν συνείδηση ότι κάνουμε κάτι ιδιαίτερο όταν ασχολούμαστε με αυτές) — και όμως, όταν τις αναλύουμε, αποδεικνύεται ότι προϋποθέτουν υπερβολικά σύνθετες διαμεσολαβήσεις ανάμεσα στην πραγματικότητα και την μυθοπλασία. Μια καλή απόδειξη αυτού μας δίνεται από τον Τόμας Κ. Σέλλινγκ σε μια ανάλυση των αντιδράσεων του κοινού στον τηλεοπτικό «θάνατο» της Λάσσυ. Επισημαίνει ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, εκείνα τα εκατομμύρια των τηλεθεατών που θρήνησαν τον θάνατο της Λάσσυ, όχι μόνο ήξεραν ότι η «Λάσσυ» δεν υπάρχει, αλλά και ότι το πραγματικό σκυλί που την ενσάρκωνε ήταν ζωντανό και υγιές. Προσθέτει ακόμα ότι οι τηλεθεατές δεν θα έμεναν ικανοποιημένοι από ένα πρόσθετο, εναλλακτικό επεισόδιο που θα παρουσίαζε την Λάσσυ ζωντανή και υγιή και θα συνοδευόταν από μια δήλωση που θα έλεγε ότι επειδή ακριβώς ήταν μυθοπλαστικό πρόσωπο, και επειδή ο θάνατός της τάραξε τόσο κόσμο, θεωρήθηκε σκόπιμο να παρουσιαστεί και ένα εναλλακτικό τέλος αυτής της ιστορίας. Από την άλλη πλευρά, αν επρόκειτο να αποδειχθεί ότι ο σεναριογράφος είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο, και ότι ένας αντικαταστάτης του είχε γράψει τον «θάνατο» της Λάσσυ, τότε οι θεατές μπορεί να δέχονταν το εναλλακτικό επεισόδιο. Θα έλεγε κανείς ότι στο επίπεδο αυτό, δικαιώνεται κάπως η θέση των Στρουκτουραλιστών ότι η ασύνειδη γνώση μας ορισμένων λογοτεχνικών κανόνων μπορεί να συγκριθεί με την ασύνειδη γνώση μας των κανόνων της γραμματικής. Και όπως ακριβώς η μελέτη της γλώσσας προσπαθεί να κωδικοποιήσει αυτούς τους λανθανόντως κατανοητούς κανόνες της γραμματικής σε γραμματική, έτσι και η μελέτη της λογοτεχνίας προσπαθεί (μεταξύ άλλων) να φέρει στην επιφάνεια τους κανόνες της λογοτεχνικής ανταπόκρισης.

Jeremy Hawthorn, "Ξεκλειδώνοντας το Κείμενο", Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 1993 (μετάφραση Μαρία Αθανασοπούλου)

φλύαρα

Το κουτί με τις περίτεχνες κορδέλες, ακουμπισμένο πλάι στις λαμπάδες με τους περίτεχνους φιόγκους, έκρυβε επιμελώς μέσα του τη σατέν ιβουάρ ρόμπα και το νυχτικό. Μ' αργές κινήσεις και δάχτυλα που έτρεμαν ανεπαίσθητα από την προσμονή, η Άννα έλυσε τις κορδέλες και τα 'βγαλε προσεκτικά από το κουτί τους κι ύστερα το λευκό νυφικό απ' το σώμα της. Λευτερωμένη από το ρούχο, που πάντα λευκό συμβολίζει την αγνότητα εκείνης που το φοράει, ενδύεται το ιβουάρ σατέν νυχτικό και μπαίνει στην κρεβατοκάμαρα, εκεί που δυο κορμιά θα συνομιλήσουν φλύαρα στη γλώσσα της σάρκας, στη γλώσσα του πάθους, στη γλώσσα της ηδονής. Εκεί που η αφή θ' ανακαλύψει κρυμμένες κοιλότητες, όρη και δασωμένες πεδιάδες σε μια παράδοξη γεωγραφία των σωμάτων. Εκεί που το δόσιμο, στο μπρούτζινο κρεβάτι, διεκδικητικό και απόλυτο, θα έσβηνε τις όποιες μνήμες από τα παλιά, μηδενίζοντας το παρελθόν, καλωσορίζοντας το παρόν. Εκεί που η μήτρα σαν έτοιμη από καιρό θα υποδεχτεί στο υγρό της σκοτάδι τον γιο της. Το κορίτσι άλλη μήτρα το γέννησε, βάσκανη μήτρα. Το είχε αποφασίσει, θ' άλλαζε ακόμη και τ' όνομά τους.

Κώστια Κοντολέων, "Άννα, το Όνομά της", Κλειδάριθμος 2021

από μόνες τους

Καθώς το κακό επέμενε ως το πρωί, επιχείρησα να το νικήσω, αλλά μ' έναν τρόπο που δεν μπόρεσε να με γιατρέψει εντελώς. Σοφοί της Γραφής, μαντέψτε ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός. Και να πώς έχει. Μη μπορώντας να απωθήσω αυτές τις σκηνές, κατέφυγα σε μια συμφωνία μεταξύ της συνείδησης και της φαντασίας μου. Από 'δω και στο εξής θα θεωρούσα τις γυναικείες οπτασίες σαν απλή ενσάρκωση αμαρτιών, και για τον λόγο αυτό θα τις αντιμετώπιζα σαν το καλύτερο μέσο για να χαλυβδώσω τον χαρακτήρα μου και να τον θωρακίσω για τις σκληρές μάχες της ζωής. Δεν το είπα αυτό με λόγια, άλλωστε δεν ήταν απαραίτητο. Η συμφωνία έγινε σιωπηρά, με μια κάποια αποστροφή, αλλά έγινε. Και για μερικές μέρες, εγώ ο ίδιος ήμουν που ανακαλούσα τις οπτασίες για να με κάνω πιο δυνατό, και δεν τις έδιωχνα παρά μόνο όταν αυτές έφευγαν κουρασμένες από μόνες τους.

Machado de Assis, "Ρεαλιστική Τριλογία", Gutenberg 2017 (μετάφραση Μαρία Παπαδήμα) 

allonsanfan

Ύστερα ήρθε η στιγμή για τις αναμνηστικές φωτογραφίες. Πρώτα ο γαμπρός με τους συγγενείς της νύφης. Και μέχρι εδώ καλά πηγαίναμε. Μετά ήρθε η σειρά της νύφης με τους συγγενείς του γαμπρού. Αυτήν την φωτογραφία δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Κατ' αρχήν, ακόμα και σήμερα όταν θέλω να θυμηθώ ποιοι ήμασταν στο Δημοκρατικό σύλλογο του Μιλάνου το '72, σ' αυτήν την φωτογραφία θα ανατρέξω, γιατί επί δικτατορίας δεν βγάζαμε αναμνηστικές φωτογραφίες του συλλόγου. Θα ήταν ένα είδος χαρακίρι!

Και κατά δεύτερον λόγο, τα πρόσωπα όλων μας έλαμπαν περίεργα. Δείχνανε αποφασισμένα, σίγουρα για τον εαυτό τους, σίγουρα για τον ρόλο τους, όχι τόσο για την παρουσία τους σ' αυτό το δημόσιο κτήριο μιας μικρής πόλης της Ιταλίας, όσο για ότι συνέβαινε έξω, για ό,τι επρόκειτο να συμβεί στον κόσμο και στην ζωή τους. Δεν νομίζω πως καμιά άλλη γενιά έζησε και ούτε πρόκειται να ζήσει την ουτοπία τόσο ανακατεμένη με την πραγματικότητα, σε σημείο που να μην ξεχωρίζει η μία από την άλλη. Πρόσφατα ξαναείδα την ταινία των αδελφών Ταβιάνι "Allonsanfan". Θυμάμαι την σκηνή που οι σύντροφοι του, μεταμφιεσμένοι κυνηγοί, ππλησιάζουν την βίλα που είναι ο Μαστρογιάννι, ο αρχηγός τους, ενώ πίσω από τα δέντρα καραδοκεί το εκτελεστικό απόσπασμα, ή προς το τέλος της ταινίας που ξεκινάν να ελευθερώσουν τους χωρικούς στην Σικελία ενώ οι τελευταίοι ύστερα από λίγο θα τους σφάξουν με τις τσάπες και τις τσουγκράνες τους. 
  
Σίμος Κουτσολιούτσος, "Και τι να Πούμε Εμείς οι Τρομοκράτες;", Αυτοέκδοση 2021   

-αλλά η παγκόσμια ενότητα-

 

δέκα χιλιάδες πλευρές

Παρ' όλο που ο λαός θεωρεί Κύκλο οποιονδήποτε ονομάζεται Κύκλος, οι πιο μορφωμένες τάξεις γνωρίζουν ότι οι Κύκλοι στην πραγματικότητα δεν είναι Κύκλοι αλλά Πολύγωνα με πολύ μεγάλο αριθμό απειροελάχιστων πλευρών. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των πλευρών, τόσο το Πολύγωνο πλησιάζει τον Κύκλο και όταν ο αριθμός αυτός είναι πάρα πολύ μεγάλος, ας πούμε τριακόσια ή τετρακόσια, τότε είναι εξαιρετικά δύσκολο να ψηλαφήσεις μια γωνία του Πολυγώνου, όσο εξασκημένη αφή κι αν έχεις. Μιλώ βεβαίως υποθετικά, γιατί η Αναγνώριση με την Ψηλάφηση είναι άγνωστη στην υψηλή κοινωνία και η ψηλάφηση ενός Κύκλου θα ήταν πολύ μεγάλη προσβολή. Και ακριβώς αυτή η συνήθεια της καλής κοινωνίας να απέχει από την ψηλάφηση δίνει τη δυνατότητα στους Κύκλους να περιβάλλονται με ένα πέπλο μυστηρίου από τα παιδικά τους χρόνια και να διατηρούν την ασάφεια για τη συγκεκριμένη φύση της περιμέτρου ή της περιφέρειάς τους. Αφού η μέση περίμετρος είναι τρία πόδια, η κάθε πλευρά ενός Πολυγώνου με τριακόσιες πλευρές θα έχει μήκος το ένα εκατοστό του ποδιού, δηλαδή λίγο παραπάνω από το ένα δέκατο της ίντσας. Και σ' ένα Πολύγωνο με εξακόσιες ή εφτακόσιες πλευρές, η κάθε πλευρά θα είναι λίγο μεγαλύτερη από το κεφάλι μιας δικής σας καρφίτσας. Για λόγους αβρότητας, θεωρούμε ότι ο αρχηγός των Κύκλων σήμερα έχει δέκα χιλιάδες πλευρές. 

Edwin Abbott, "Η Επιπεδοχώρα", Αιώρα 1999 (μετάφραση Φωτεινή Μωράκη)

ίσως θαυμάσιο

-Πώς ξέρουμε, τελικά, ποιο πραγματικά είναι το καλό της ανθρωπότητας; Δεν έχουμε στη διάθεσή μας τους άπειρους παράγοντες, που έχει η μηχανή, στη δική της. Να σου αναφέρω ένα πολύ γνωστό παράδειγμα, ίσως ολόκληρος ο τεχνικός μας πολιτισμός να δημιουργήσει περισσότερη δυστυχία και αθλιότητα απ’ όση έχει αποτρέψει. Ίσως ένας γεωργικός- αγροτικός πολιτισμός με λιγότερη κουλτούρα και μικρότερο πληθυσμό να είναι καλύτερος. Αν είναι έτσι, οι μηχανές, πρέπει να κινηθούν  προς αυτές τις κατευθύνσεις, προτιμότερα χωρίς να μας το πουν, αφού με την άγνοια και τη μεροληψία μας, ξέρουμε μόνο ό,τι έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε καλό και τότε θα καταπολεμούσαμε την αλλαγή. Ή, μπορεί, μια ολοκληρωτική αστικοποίηση ή μια κοινωνία τέλεια ρατσιστική ή το κομμουνιστικό σύστημα ή η καθολική αναρχία, να είναι η λύση. Δεν το ξέρουμε. Μονάχα οι μηχανές το ξέρουν και προχωρούν προς τα εκεί, παίρνοντάς μας μαζί τους.
-Όμως μου είπες, Σούζαν, πώς ο "Σύνδεσμος της Ανθρωπότητας" έχει δίκιο και πώς το Ανθρώπινο Γένος έχει χάσει την πρωτοβουλία για το μέλλον του.
-Στην πραγματικότητα, δεν την είχε ποτέ του. Βρισκόταν πάντοτε στο έλεος οικονομικών και κοινωνικών δυνάμεων που δεν καταλάβαινε, στα καπρίτσια του κλίματος και στην έκβαση κάθε στρατιωτικής σύγκρουσης. Τώρα οι Μηχανές τα προλαβαίνουν και τα εξουδετερώνουν και κανείς δεν μπορεί να τις σταματήσει, αφού οι Μηχανές θα τον αντιμετωπίσουν, όπως τον σύνδεσμο, έχοντας το απόλυτο όπλο στη διάθεσή τους, τον ολοκληρωτικό έλεγχο της Παγκόσμιας Οικονομίας.
-Φρικιαστικό!

-Ίσως θαυμάσιο. Σκέψου, ότι για πάντα, κάθε σύγκρουση είναι αποφευκτή. Από τώρα κι ύστερα μονάχα οι Μηχανές είναι το αναπόφευκτο! 

Isaac Asimov, "Εγώ, το Ρομπότ", Κάκτος 1076 (μετάφραση Δ. Αποστόλου)

εγώ γύριζα

Συμβαίνει κι αυτό. Οι Βρυξέλλες είναι μια πόλη γένους θηλυκού στον πληθυντικό. Είναι μάνα, αδελφή, ερωμένη, ουρί, πόρνη, κορίτσι. Όμως λίγοι το ξέρουν. Δίνεται εύκολα, αλλά κανείς δεν την κατέχει. Όλα της τα μυστήρια είναι απλωμένα στο φως, εμείς όμως δεν τους δίνουμε σημασία κι έτσι παραμένουν κρυφά. Όταν πρωτοήρθα εδώ, πριν από δεκαπέντε χρόνια, ήμουνα μικρό παιδάκι. Οι γονείς μου ήταν φυγάδες από την Πολωνία και βρέθηκαν στο Βέλγιο χωρίς χαρτιά, χωρίς δουλειά. Ο γνωστός Γολγοθάς. Ο πατέρας μου και η μητέρα μου έφυγαν. Ο γέρος μου βρήκε δουλειά στα ορυχεία, όπως όλοι οι Πολωνοί. Τον αδελφό μου κι εμένα, μας άφησαν να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας. Ο αδελφός μου έγινε ένας καθωσπρέπει μπουρζουάς, σπουδές, διπλώματα και όλα τα συναφή. Εγώ γύριζα. Μόνο μου στήριγμα το λέγειν μου και το μούτρο μου. Άρεσα στις γυναίκες... Με βοηθούσαν. Καταλαβαίνεις τι θέλω να πω...

Georges Moustaki, "Οδός Ντε Μπουσέ", Αλεξάνδρεια 2002 (μετάφραση Λία Βουτσοπούλου) 

-ένα σύμβολο, της κάθε μέρας-

 

δέκα και είκοσι

Η Έμμα ήταν πολύ μικρή και οι γονείς της δεν της αγόραζαν ακόμη ρολόι. Στην Έμμα άρεσε τόσο πολύ το ρολόι του μπαμπά. Με τη λευκή πλάκα, τους χρυσούς δείκτες και τον μακρόστενο δείκτη που κουνιόταν κάθε δευτερόλεπτο. 

Κι έτσι η Έμμα ζωγράφισε με ένα μπλε στιλό στον αριστερό της καρπό ένα ρολόι. Πρώτα ζωγράφισε την πλάκα, ύστερα το λουράκι και τελευταίους τους δείκτες. Το ζωγραφιστό ρολόι της Έμμας έδειχνε δέκα και τέταρτο. Ήταν πολύ όμορφο το ζωγραφιστό ρολόι της Έμμας. 

Έπειτα από πέντε λεπτά η Έμμα ξανακοίταξε το ρολόι της και εκείνο έδειχνε δέκα και είκοσι.

Pinto & Chinto, "28 Σύντομες Ιστορίες για να Κοιμηθούν τα Παιδιά στη Στιγμή", Καλέντης 2020 (μετάφραση Αντώνης Παπαθεοδούλου)

 

ίσως ο ήλιος

Τόση ώρα στον κάμπο λέγαμε όλα αυτά που θα μπορούσαμε να πούμε μες στο τούνελ. Εκεί, όμως, τόσες μέρες μόνο κάποιοι ψίθυροι ακούγονταν δειλά δειλά στο μισοσκόταδο. Εδώ πάλι αφημένοι κάτω από τον ήλιο του Μάη έκλεισαν τα μάτια, ζεστάθηκε το πρόσωπο, γλύκανε το στόμα. Κι η γλώσσα γλίστρησε. Σαν να 'φυγε κι ο φόβος καθώς τα δάχτυλα άγγιζαν το ζεστό χώμα. Σαν να μη μας ένοιαζε αν μια τέτοια μέρα βλέπαμε τα μπλε, τα κόκκινα, τα κίτρινα αγριολούλουδα ανάποδα. Σαν...

Ίσως ο ήλιος να είχε αγγίξει κι αυτούς γιατί ένας βγήκε μπροστά κι είπε:

"Ένα δίστιχο από τον καθένα σας κι είστε ελεύθεροι".

Κοιταχτήκαμε με τα μάτια ακόμα μισάνοιχτα. Ύστερα πιάσαμε δουλειά. Στο τέλος, η ίδια φωνή διευκρίνιζε:

"Έρευνα αντιδράσεων από το Σκοτάδι στο Φως, από το Θάνατο στη Ζωή. Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο...".

Κανείς δεν άκουσε την τελευταία λέξη. Είχαμε ήδη σκορπίσει μες στον κάμπο.

Σεβαστή Κωνσταντινίδου, "Ήλιος στο Παράθυρο", Ιωλκός 2022

-για τα εγκλήματα του παρελθόντος-

 

αχινοί

Ήταν εκείνον τον καιρό, τον κόκκινο, με τον ήλιο να βαφτίζει τις ακτίνες του στη φωτιά και να καίνε σαν τις καυτερές τις πιπεριές, κείνες τις κόκκινες που τσούζουν τα μάτια, τη γλώσσα, στεγνώνουν το λαρύγγι κι οι φλόγες πετιούνται απ' τα σωθικά όπως των δράκων, κι ήταν κι η θάλασσα από κάτω, γυαλιστερή σαν κρύσταλλο να του αντιγυρίζει τις αχτίνες τις κόκκινες, και να σε τυλίγει σαν λύτρωση, σαν δροσερή ανάσα σ' ένα παιχνίδι με τα κύματα, και τους αφρούς σαν ξεφτισμένες κλωστές να χώνονται στο στυφό λαρύγγι, πότε πάνω, πότε κάτω, πότε ανάμεσα, και οι αφροί να γίνονται σιντριβάνια, μέχρι που το παιχνίδι έγινε θόρυβος κι η θάλασσα δεν το άντεξε και θύμωσε, κι απ' τον θυμό της τον πολύ την πέταξε στα βράχια κι αχινοί αμείλικτοι γραπώθηκαν στις πατούσες της κι άφησαν μυριάδες μαύρες, μικρές αστραφτερές μυτούλες να γελούν και να πονούν, και να την κρατούν σ' αιχμαλωσία, ακίνητη, βαριά, μέχρι που τα πόδια πρήστηκαν, τουμπάνιασαν, κι από την πίεση ξαλάφρωμα να μην έρχεται, ανάσα να μη φτάνει, λες κι ο αέρας να εγκλωβίζεται, να ματαιώνεται, ν' αδιαφορεί. 

Μαρία Βέρρου, "Σκάμματα του Χρόνου", Θράκα 2019 

-νομίζοντας πως ήμουν φάντασμα-

 

το ανατολικό και το δυτικό

Οι δρόμοι βόρεια του μεγάλου νοσοκομείου είναι στενοί και βρόμικοι, τα ενοικιαζόμενα κτήρια σκοτεινά και κακοσυντηρημένα. Μερικά τετράγωνα από κει βρίσκεται ένας σιδηροδρομικός σταθμός που ενώνει την πόλη με τα λιμάνια και τα παραθαλάσσια θέρετρα του Βορρά, αλλά και με ορισμένες ξεχωριστές πόλεις που βρίσκονται στην άλλη πλευρά του νερού - εξωτικά μέρη, με ονόματα όπως Τρέλεμποργκ, Μάλμε, Στοκχόλμη. Αν πιστέψω τον "ψυχοβιολόγο" για τον οποίο διάβασα στην εφημερίδα πριν από μερικές μέρες, καθώς περίμενα στο Γαλάζιο Κελάρι να 'ρθει ο Άντον, η τοπογραφία της σουηδικής πρωτεύουσας θυμίζει τον εγκέφαλο. Δεν ξέρω πώς έφτασε σ' αυτό το συμπέρασμα. Αν όμως κάποιος έκανε μια παρόμοια έρευνα για την πόλη όπου ζω, πιστεύω ότι θα έβρισκε πως μοιάζει με το θύλακο των όρχεων, γιατί χωρίζεται και αυτή σε δύο σαφώς διαχωρισμένα τμήματα, το ανατολικό και το δυτικό. Ανάμεσά τους κυλά ένα ποτάμι που ακόμα και οι γεωγράφοι είμαι σίγουρος πως θα συμφωνούσαν ότι μοιάζει με το σπερματικό πόρο. Το σχήμα των δύο τμημάτων είναι πιο οβάλ παρά στρόγγυλο, και το περιβάλλον γύρω τους είναι βαλτώδες και σκιερό. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στην άκρη της πόλης υψώνεται μια ατσάλινη θεόρατη κατασκευή που φτάνει μέχρι τον ουρανό: ο νέος πύργος της ραδιοφωνίας. Αν το δει κανείς από αυτήν την άποψη, δεν νομίζω ότι υπάρχει περίπτωση να του 'ρθει στο μυαλό μια πιο απόκρυφη περιοχή.

Aris Fioretos, "Η Αλήθεια για τον Σάσα Κνις", Καστανιώτης 2006 (μετάφραση Άννα Παπακωνσταντίνου) 

κάτι σαν κινέζικο βάζο

Σίγουρα δεν έχεις ξεχάσει το περίφημο ρητό που αναφέρεται στην εισαγωγή της Άννας Καρένινα, όπου ο Τολστόι τυλίγεται εκεί με το μανδύα μιας γαλήνιας αγροτικής θεότητας και, ενώ αιωρείται στο κενό, καρτερικός και φιλεύσπλαχνος, αποφαίνεται από ψηλά πως όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους, ενώ οι δυστυχισμένες οικογένειες έχουν η κάθε μία τη δική της δυστυχία. Με όλο το σεβασμό που τρέφω για τον Τολστόι, έχω να σου πω ότι το σωστό είναι ακριβώς το αντίθετο: οι δυστυχείς, ως επί το πλείστον, είναι βυθισμένοι σε μια συμβατική μιζέρια, αναπαράγοντας με μια άγονη μονοτονία τέσσερα-πέντε κλισέ δυστυχίας, φθαρμένα κι αυτά από την πολλή χρήση. Ενώ η ευτυχία είναι ένα λεπτό και σπάνιο κομψοτέχνημα, κάτι σαν κινέζικο βάζο, οι λίγοι που την έφτασαν τη σκάλιζαν ή τη λάξευαν επί χρόνια, ο καθένας κατ’ εικόνα και ομοίωσή του, ο καθένας σύμφωνα με το δικό του μέτρο, έτσι ώστε να μην υπάρχει ευτυχία όμοια με άλλη ευτυχία. Και στο σμίλευμα της ευτυχίας τους ενστάλαξαν και τον πόνο τους και την ταπείνωσή τους. Αποδεσμεύοντας, λες, το χρυσάφι από άλλα ορυκτά. Υπάρχει στον κόσμο ευτυχία, Άλεκ, έστω και σαν όνειρο ιπτάμενο. Όμως εσένα σου ξέφυγε. Μακρινό όσο το αστέρι για τον αρουραίο. Όχι η «ικανοποίηση που προσφέρει η αποδοχή», όχι δόξα και προαγωγή και κατακτήσεις και κυριαρχία, όχι παραίτηση και υποταγή, αλλά η χαρά της συνύπαρξης. Η συνένωση του «εγώ» με τον «άλλο». Σαν στρείδι που αγκαλιάζει ένα ξένο σώμα και τραυματίζεται και το μετατρέπει σε μαργαριτάρι ενώ τα ζεστά νερά περιβάλλουν και τυλίγουν τα πάντα. Εσύ στη ζωή σου δεν γεύτηκες αυτή τη συνένωση. Όταν το σώμα γίνεται βιολί στα δάχτυλα της ψυχής. Όταν το «εγώ» κι ο «άλλος» ενώνονται και γίνονται ένα κοράλλι. Και το στάξιμο του σταλακτίτη σιγά σιγά ανυψώνει το σταλαγμίτη μέχρι που οι δυο τους γίνονται ένα.

Amos Oz, "Το Μαύρο Κουτί", Καστανιώτης 2010 (μετάφραση Ιακώβ Συμπί)

-η κλίμακα του φαινομένου-

 

ξερόκλαδα

Με εξέπληττε το ότι κάποιος ενήλικας γνώριζε, ή εξακολουθούσε να θυμάται, αυτές τις λέξεις. Οι στίχοι αναπτύσσονταν λαίμαργα, οι μικρές τσουπωτές λέξεις στοιχειοθετημένες με αδιά ντροπα τυπογραφικά στοιχεία φούντωναν τον πόθο σαν ψεκάδες κηροζίνης σε ξερόκλαδα. Ήταν όμως όλο ταυτολογίες, επιτηδευμένοι· έπειτα από λίγο άρχιζε να γίνεται αισθητό ότι προέρχονταν από μηχανική προσπάθεια, δεν έρεαν αβίαστα· γίνονταν όλο και πιο ανιαροί. Αυτές καθαυτές οι λέξεις εξέπεμπαν αναλαμπές δύναμης, ιδιαίτερα η λέξη γαμήσι, που δεν είχα καταφέρει ποτέ μου να την κοιτάξω πραγματικά πάνω σε φράχτες ή πεζοδρόμια. Δεν είχα καταφέρει ποτέ μέχρι τότε να αναλογιστώ την κτηνώδη ορμή της, το υπνωτικό κόρδωμά της. 
Απάντησα όχι στον κύριο Τσάμπερλεν, όταν με ρώτησε αν είχα διαβάσει τα μαθήματά μου. Δεν με άγγιξε όλο το βράδυ. Όταν όμως βγήκα από το σχολείο τη Δευτέρα, ήταν εκεί.
«Ακόμη άρρωστη η φιλενάδα σου; Πολύ κρίμα. Ωραίο πάντως. Δεν είναι ωραίο;»
«Ποιο;»
«Τα πουλιά είναι ωραία. Τα δέντρα είναι ωραία. Ωραίο που μπορείς να έρθεις μαζί μου για μια βόλτα με το αυτοκίνητο, να μου κάνεις τις ερευνούλες μου». Τα έλεγε όλα αυτά με φωνή παιδιάστικη. Το κακό δεν θα ήταν ποτέ μεγάλο μ’ αυτόν. Η φωνή του υπαινισσόταν ότι θα μπορούσε να κάνει οτιδήποτε, μα οτιδήποτε, και να το πλασάρει για αστείο, αστείο εις βάρος όλων των σοβαρών και ένοχων, όλων των ηθικών και συναισθηματικών ανθρώπων στον κόσμο, των ανθρώπων που «έπαιρναν τον εαυτό τους στα σοβαρά».

Alice Munro, «Η Αγάπη μιας Καλής Γυναίκας», Μεταίχμιο 2015 (μετάφραση Τρισεύγενη Παπαϊωάννου)

μισορροπία

Η Ελισσάβετ (μισό κορίτσι και μισή καρέκλα) και τα δυο μεγαλύτερα αδέρφια της, ο Τομ (μισό αγόρι και μισό λεπτό) και ο Έρνι (μισό αγόρι και μισώ την κοινωνία), έπρεπε μεγαλώνοντας -εκτός από όλα τα υπόλοιπα- να επιλέξουν μεταξύ αφενός μιας καριέρας στον χώρο του θεάματος και αφετέρου της ασφάλειας που θα τους προσέφερε κάποιο άλλο επάγγελμα. Τελικά ανακάλυψαν ότι οι δυο κόσμοι στους οποίους ανήκε ο καθένας τους μπορούσαν να γεφυρωθούν περισσότερο εύκολα πίσω από ένα φθαρμένο γραφείο δημόσιας υπηρεσίας παρά κάτω από το φως των προβολέων, και υπέβαλαν τις σχετικές αιτήσεις, προκειμένου να προσληφθούν για την κάλυψη μιας μοναδικής οργανικής θέσης, με την ελπίδα ότι θα κατάφερναν να πείσουν εκείνους που λάμβαναν τις αποφάσεις ότι, σε σχέση με τα απολύτως απαραίτητα για την άσκηση των συγκεκριμένων καθηκόντων, οι τρεις τους μαζί διέθεταν κατά 50% περισσότερα προσόντα.

Αχιλλέας ΙΙΙ, "Παραχαράκτης", Νεφέλη 2019

ο ζολά, νομίζω

"Δεν ξέρω αν θα μπορούσες να καταλάβεις".

Είχε αρχίσει να μ' εκνευρίζει. "Για δοκίμασε" είπα απότομα. "Θα δεχτώ την επιστήμη, ακόμα και την αισθητική, αλλά δεν μπορώ να δεχτώ την ηθική χωρίς εξήγηση".

"Συγγνώμη. Δεν ήθελα να φανώ υπεροπτικός".

"Σου βγαίνει φυσικά, ε;" Με το πάσο σου. Θεωρώ ότι όσο μένεις εδώ εγώ δε βήχω κι έτσι δεν πεθαίνω". Ανακάθισα, κατέβασα τα πόδια μου στο πάτωμα και σηκώθηκα αβίαστα, για να δοκιμάσω τη θεωρία μου.

"Δε θέλεις να πεθάνεις;"

"Σε καμία περίπτωση".

Η απάντησή μου προφανώς τον ενθάρρυνε και του έδωσε νέο κουράγιο ν' απαντήσει στις ερωτήσεις ενός γέρου. "Ο χρόνος δεν είναι ένα συνεχές ρεύμα" είπε "αλλά άπειρα ρεύματα που συνυπάρχουν. Μάθαμε να... τα υφαίνουμε μεταξύ τους μεταφυτεύοντας ζωές από τη μια εποχή στην άλλη. Έτσι δημιουργούμε νέες εποχές, νέες πραγματικότητες. Μετακινούμαστε μέσα τους, τις βιώνουμε και μαθαίνουμε από αυτές".

"Σαν πείραμα, δηλαδή;"

Μόρφασε. Δεν του ήταν εύκολο να δείξει λίγο τακτ. "Κατά μία έννοια. Ο Ζολά, νομίζω, χρησιμοποίησε αυτά τα λόγια για τα μυθιστορήματά του. Έχω την εντύπωση ότι λατρεύεις την όπερα. Είναι το πιο ταιριαστό παράδειγμα. Μια εμπειρία. Ένα έργο τέχνης".

"Με πραγματικούς ανθρώπους. Επεμβαίνετε στην ίδια την πραγματικότητα". Έδειξα τους παγωμένους μάρτυρες γύρω μας, ως απόδειξη της κατηγορίας μου.

"Όχι. Κατασκευάζουμε νέες πραγματικότητες. Η ίδια η πραγματικότητα δεν υπάρχει". Σήκωσε πρώτα το ένα του χέρι κι έπειτα το άλλο. "Υπάρχει η εποχή που ο Πιοτρ Κροπότκιν ξαναγεννιέται στην Αμερική, και υπάρχει κι η εποχή που δεν ξαναγεννιέται. Η καθεμιά είναι εξίσου αληθινή με την άλλη. Η καθεμιά είναι μια αυτοδύναμη πραγματικότητα". Ζύγισε τις φανταστικές εποχές στα χέρια του και τις έτεινε μπροστά μου σαν να έπρεπε να επιλέξω.

"Μια φορά κι έναν καιρό" είπα.

Dennis Danvers, "Η Αναγέννηση ενός Επαναστάτη", Στάσει Εκπίπτοντες 2021 (μετάφραση Μαρίνα Σταυροπούλου) 

-μοιάζει να είναι αλήθεια-