άνθρωπος στη θάλασσα

Ό,τι αποκαλούμε λογοτεχνικά έργα διαφέρει, κατά αυτόν τον τρόπο, από τις ταμπέλες των δρόμων και τα εισιτήρια των λεωφορείων. Είναι ιδιαιτέρως "φορητά", μπορεί να τα πάρει κανείς από το ένα μέρος στο άλλο, πράγμα που ισχύει για τα εισιτήρια των λεωφορείων μόνο για όσους έχουν στόχο να εξαπατήσουν το σύστημα. Το νόημά τους εξαρτάται λιγότερο από τις συγκυρίες από τις οποίες προέκυψαν. Μάλλον είναι εγγενώς αόριστης διάρκειας, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που επιδέχονται πολλές ερμηνείες. Είναι επίσης ένας λόγος για τον οποίο συνήθως παρατηρούμε τη γλώσσα τους πιο προσεκτικά απ' ό,τι τα εισιτήρια των λεωφορείων. Δεν θεωρούμε τη γλώσσα τους κατά βάση πρακτική. Αντιθέτως, θεωρούμε ότι η γλώσσα τους σκοπίμως διαθέτει κάποια αξία καθαυτήν.

Αυτό δεν ισχύει εξίσου στην καθημερινή γλώσσα. Μια πανικόβλητη κραυγή "Άνθρωπος στη θάλασσα!" σπανίως είναι αμφίσημη. Συνήθως δεν την αντιμετωπίζουμε ως απολαυστικό λογοπαίγνιο. Αν ακούσουμε την εν λόγω κραυγή ενώ βρισκόμαστε πάνω σε καράβι, είναι απίθανο να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε με ποιον τρόπο δημιουργείται ένα αρμονικό αποτέλεσμα με τα δύο θ ή ότι και οι δύο λέξεις τονίζονται στην προπαραλήγουσα. Ούτε θα επιχειρήσουμε να διακρίνουμε κάποιο συμβολικό νόημα σ' αυτή. Δεν θα θεωρήσουμε ότι με τη λέξη "άνθρωπος" εννοείται η ανθρωπότητα ολόκληρη, ή ότι η φράση στο σύνολό της υπονοεί την ολέθρια απώλεια της εύνοιας του Θεού. Πιθανόν να τα κάνουμε όλα αυτά στην περίπτωση που ο άνθρωπος στη θάλασσα είναι θανάσιμος εχθρός μας, έχοντας επίγνωση ότι, μέχρι να τελειώσουμε την ανάλυσή μας, θα τον έχουν φάει τα ψάρια. Διαφορετικά, όμως, είναι απίθανο να αναρωτηθούμε τι στο καλό μπορεί να σημαίνουν τούτες οι λέξεις. Το νόημά τους καθίσταται προφανές λόγω του πλαισίου. Αυτό θα μπορούσε να ισχύει ακόμα κι αν η κραυγή ήταν ψέμα. Αν δεν βρισκόμασταν στη θάλασσα, η κραυγή ίσως να μην έβγαζε νόημα, αλλά ο ήχος από τις μηχανές του πλοίου ξεκαθαρίζει, πέραν πάσης αμφιβολίας, το ζήτημα.

Terry Eagleton, "Πώς να Διαβάζουμε Λογοτεχνία", Πεδίο 2023 (μετάφραση Μυρσίνη Γκανά)