Ας φανταστούμε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή που παίζει σκάκι και που προϋπολογίζει απεριόριστο αριθμό κινήσεων. Ο άνθρωπος πρέπει να παίξει σκ'άκι με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, δεν μπορεί να παρατήσει το παιχνίδι, δεν μπορεί να το διακόψει και πρέπει αναγκαστικά να χάσει. Χάνει τίμια, αφού χάνει σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού. Χάνει επειδή έκανε κάποιο σφάλμα. Αλλά δεν μπρούσε να κερδίσει.
Ο άνθρωπος που χάνει στο σκάκι παίζοντας μ' έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή που αυτός ο ίδιος τροφοδότησε με πληροφορίες, που αυτός τον "έμαθε" να παίζει, δεν είναι πια τραγικός ήρωας. Αν παίζει έτσι σκάκι από τη στιγμή που γεννιέται ώσπου πεθαίνει, και αν πρέπει να χάνει, θα είναι το πολύ πολύ ένας τραγικό-γκροτέσκος ήρωας. Το μόνο που απόμεινε από τον τραγικό κόσμο είναι η κατάσταση της "ενοχής του αθώου", ο παίχτης που αναπότρεπτα θα ηττηθεί και το αναπόφευκτο σφάλμα. Αλλά το απόλυτο έπαψε να υπάρχει. Το αντικατέστησε ο παραλογισμός της ανθρώπινης κατάστασης.
Αυτός ο παραλογισμός δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί που δημιούργησε ο άνθρωπος είναι κάτω από ορισμένες συνθήκες πιο ισχυροί και μάλιστα πιο έξυπνοι από τον άνθρωπο. Βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί αυτοί δημιουργούν αναγκαστικές καταστάσεις που υποχρεώνουν τον άνθρωπο να παίζει σ' ένα παιχνίδι όπου οι πιθανότητες της ολοκληρωτικής του συντριβής μεγαλώνουν ολοένα. Η χριστιανική αντίληψη για το τέλος του κόσμου, με τη Δεύτερα Παρουσία και τον διαχωρισμό τον δικαίων από τους αδίκους, είναι παθητική. Το τέλος του κόσμου από μια τεράστια βόμβα είναι βέβαια εντυπωσιακό, αλλά πάντως γκροτέσκο. Ένα τέτοιο τέλος του κόσμου, τόσο για τους Χριστιανούς όσο και τους Μαρξιστές, είναι πνευματικά απαράδεκτο. Θα είταν ένα τέλος μπουφονικό.
Yan Kott, "Σαίξπηρ, ο Σύγχρονός μας", Ηριδανός 1970 (μεταφραση Αλέξανδρος Κοντζιάς)
Ο άνθρωπος που χάνει στο σκάκι παίζοντας μ' έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή που αυτός ο ίδιος τροφοδότησε με πληροφορίες, που αυτός τον "έμαθε" να παίζει, δεν είναι πια τραγικός ήρωας. Αν παίζει έτσι σκάκι από τη στιγμή που γεννιέται ώσπου πεθαίνει, και αν πρέπει να χάνει, θα είναι το πολύ πολύ ένας τραγικό-γκροτέσκος ήρωας. Το μόνο που απόμεινε από τον τραγικό κόσμο είναι η κατάσταση της "ενοχής του αθώου", ο παίχτης που αναπότρεπτα θα ηττηθεί και το αναπόφευκτο σφάλμα. Αλλά το απόλυτο έπαψε να υπάρχει. Το αντικατέστησε ο παραλογισμός της ανθρώπινης κατάστασης.
Αυτός ο παραλογισμός δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί που δημιούργησε ο άνθρωπος είναι κάτω από ορισμένες συνθήκες πιο ισχυροί και μάλιστα πιο έξυπνοι από τον άνθρωπο. Βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί αυτοί δημιουργούν αναγκαστικές καταστάσεις που υποχρεώνουν τον άνθρωπο να παίζει σ' ένα παιχνίδι όπου οι πιθανότητες της ολοκληρωτικής του συντριβής μεγαλώνουν ολοένα. Η χριστιανική αντίληψη για το τέλος του κόσμου, με τη Δεύτερα Παρουσία και τον διαχωρισμό τον δικαίων από τους αδίκους, είναι παθητική. Το τέλος του κόσμου από μια τεράστια βόμβα είναι βέβαια εντυπωσιακό, αλλά πάντως γκροτέσκο. Ένα τέτοιο τέλος του κόσμου, τόσο για τους Χριστιανούς όσο και τους Μαρξιστές, είναι πνευματικά απαράδεκτο. Θα είταν ένα τέλος μπουφονικό.
Yan Kott, "Σαίξπηρ, ο Σύγχρονός μας", Ηριδανός 1970 (μεταφραση Αλέξανδρος Κοντζιάς)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου