τα διαπύλια και τα αγοραία τέλη

Από την άλλη πλευρά, επειδή ακριβώς το πολιτικό σύστημα της Ευρώπης ήταν τόσο αδύναμο και κατακερματισμένο, οι ηγεμόνες που ήθελαν να διατηρήσουν τη θέση τους και να τη μεταβιβάσουν στους γιους τους έπρεπε να καταβάλουν κάποια προσπάθεια για τον σχηματισμό συνεκτικών πολιτικών μονάδων, με βάση τις διάσπαρτες γαίες και τα σκόρπια δικαιώματα διακυβέρνησης που κατείχαν. Τούτο προϋπέθετε, πρώτα και πάνω απ' όλα, μια βελτίωση στην τέχνη της διαχείρισης της περιουσίας.
Με τη γενική φορολογία να είναι σχεδόν άγνωστη, το εισόδημα των βασιλιάδων και των ηγεμόνων προερχόταν σχεδόν αποκλειστικά από τις γαίες τους, τα διαπύλια και τα αγοραία τέλη, καθώς και απ' το μερίδιό τους από τα πρόστιμα που επιβάλλονταν για διάφορα παραπτώματα. Εφόσον, όμως, οι γαίες δεν ήταν ποτέ όμορες, τα δε διαπύλια τέλη και τα δικαστικά έσοδα έπρεπε να τα μοιράζονται με μέλη της αριστοκρατίας, ήταν δύσκολο για έναν βασιλιά να γνωρίζει επακριβώς τι του οφειλόταν, κι ακόμη περισσότερο να εισπράξει τα οφειλόμενα, ακόμη κι όταν το ποσό ήταν γνωστό.
Οι πρώτοι μόνιμοι αξιωματούχοι ήταν διαχειριστές περιουσίας - οι reeves και οι shire-reeves (σερίφηδες) στην Αγγλία, οι prévôts στη Γαλλία, οι ministeriales στη Γερμανία. Αυτοί συγκέντρωναν τα σκόρπια εισοδήματα των περιοχών που βρίσκονταν στη δικαιοδοσία τους και τα καθιστούσαν διαθέσιμα στου κυρίους τους. Για να το κάνουν αυτό χρειαζόταν να τηρούν κάποιου είδους αρχεία και να υποβάλλονται σε κάποιου είδους λογιστικό έλεγχο. Η εξέλιξη αυτή συντελέστηκε στην Αγγλία πολύ πιο γρήγορα απ' οπουδήποτε αλλού. Και στις περισσότερες άλλες χώρες, όμως, οι κεντρικοί δημοσιονομικοί θεσμοί προέκυψαν μέσα από την εργασία των τοπικών διαχειριστών περιουσίας. 

Joseph R. Strayer, "Γιατί γεννήθηκε το Κράτος", Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2012 (μετάφραση Θάνος Σαμαρτζής)